De Rollei-fabriek
‘Rollei’ firma’s en maatschappijen
Paul Franke and Reinholt Heidecke waren de oprichters van de naar hun genoemde firma. Het bedrijf werd gevestigd aan de Vieweg Straße, Braunschweig, Duitsland, maar verhuisde al spoedig naar nieuwe en grotere gebouwen aan de Salzdahlumer Straße 196. Omstreeks 1970 werd gereorganiseerd tot Rollei-Werke Franke & Heidecke. Na her eerste faillissement werd het bedrijf voortgezet als Rollei Phototechnic door nieuwe eigenaars. Het volgende faillissement bracht opnieuw nieuwe eigenaars die de cameraproductie afscheiden van de andere bezittingen zoals gebouwen en handelsmerken. Rollei Produktion ontwikkelde zich in het tweede berdijf met de naam Franke & Heidecke dat na enkele jaren ook failliet ging. De fabriek werd voortgezet door een deel van de bedrijfsleiding als DHW. DHW moest echter ook sluiten en een klein deel leeft voort als DW Photo. Het huidige DW Photo is nog steeds gevestigd in een klein deel van de gebouwen aan de Salzdahlumer Straße 196, Braunschweig, Duitsland.
Productie van objectieven bij Rollei
De fabriek beperkte zich oorspronkelijk tot camera’s en betrok lenzen van elders. Dat werd anders door de overname van Voigländer. Nadat Rollei volledig eigenaar was geworden van de Voigtländer Optische Werke (zie onder) in 1974 werd de productie van lenzen en objectieven overgebracht naar de Rollei-fabriek. Daar zette Rollei de productie voort van een aantal objectieven onder licentie van Carl Zeiss. Deze objectieven dragen niet de Zeiss-naam maar ‘Made by Rollei’ en de naam van het objectief zoals bij voorbeeld Planar. De licentie omvatte kennelijk niet het gebruik van het handelsmerk T* voor multi-coating daarom gebruikte Rollei Rollei-HFT of eenvoudig HFT, High-Fidelity Transfer. Om redenen van uniformiteit gebruikte Carl Zeiss eveneens HFT in plaats van T* voor objectieven die zij maakten voor Rollei camera’s. [Bron: Zeiss, Camera Lens News.]
DHW and DW gebruiken niet langer de Zeiss of Schneider lensnamen maar hun eigen naam Apogon.
Rollei telegramcodes
In de tijd dat de post er lang over deed om (internationale) brieven de bezorgen (ik bedoel niet ’deze week’ maar voor en kort na W.O.II) en de telefoon duur was en de lijnen van slechte kwaliteit, was bestellen per telegram betrouwbaar, snel en niet al te duur als de tekst kon worden beperkt. Daarom hadden grote bedrijven korte ‘telegramadressen’ en producten hadden korte codenamen. De ‘Rollei-Werke Franke & Heidecke, Salzdahlumer Strasse 196, 68 Braunschweig, Germany’ gebruikte het telegramadress ‘Rolleiflex Germany’. Slechts twee worden en het Duitse Postamt wist waar te bezorgen. Voor de bestelling van een ‘Rolleiflex f/2.8F Xenotar met gekoppelde belichtingsmeter, met Plan-parallelle glasplaat en voor de glasplaat geschikte achterwand’ volstond “XUCIX PLADD”. Een Rolleigrid-lens kon worden besteld door “FOGRI” te telegraferen, etc. Leica had een overeenkomstig systeem. Het zou weer in ere moeten worden gesteld voor het ‘appen’ van bestellingen. [grijns]
Rollei order and identity numbers
Telegramcodes werden begin zestiger jaren vervangen door bestelnummers. Het bestelnummer bestaat uit zes cijfers, weergegeven als twee groepen van drie cijfers. In de late tachtiger jaren werden bestelnummers vervangen door identiteitsnummers van vijf cijfers, weergegeven als een groep van twee en een groep van drie cijfers. Identiteitsnummers zijn tot de dag van vandaag in gebuik bij de fabriek. Ik heb in een aantal gevallen bestelnummers en/of identiteitsnummers vermeld bij beschrijvingen van moeilijk te herkennen producten. Jammergenoeg zijn deze nummers niet te vinden op de producten zelf, het staat alleen op de originele doosjes. Helaas kunnen we er niet van uitgaan dat tientallen jaren later het juiste product in het doosje zit. Na aankoop en installatie van een verbeterde versie, b.v. een instelglas, gaat het oude onderdeel immers vaak in het doosje van het nieuwe onderdeel.
Carl Zeiss Stiftung
De Carl Zeiss Stiftung (Carl Zeiss Stichting) is eigenaar van alle maatschappijen van de Zeiss Groep en de Schott Groep. Schott is de beroemde glasmaker opgericht door Otto Schott. De Carl Zeiss Stichting werd opgericht door Ernst Abbe in Jena, Duitsland, in the 19e eeuw. Op deze manier deed Abbe het Zeiss-bedrijf over aan de werknemers. De Stichting verplaatste in de nasleep van de Wereld Oorlog II zijn zetel Van Jena (Oost-Duitsland), naar Heidenheim in West-Duitsland in een poging controle te behouden over alle bedrijven in eigendom. Dit lukte voor alle bedrijven buiten Oost-Duitsland. De bedrijven in Oost-Duitsland, inclusief het beroemde optische bedrijf in Jena, kwamen uiteindelijk onder communistisch bewind. Dat eindigde bij de re-unificatie van Duitsland.
Photo ©2008 F.W. Stutterheim
Carl Zeiss Jena, CJZ and ‘auß Jena’
Dit bedrijf is de oorspronkelijke lensfabriek in Jena. Er werden geen camera’s, behalve een beperkt aantal Contax camera’s in 1946. Na WOII nationaliseerden de communisten het bedrijf om er een VEB (Volks Eigen Bedrijf) van te maken. Daarbij zagen ze gemakshalve over het oog dat het bedrijf al eigendom was van de eigen werknemers via de Stichting. "auß Jena" werd als handelsnaam gebruikt in de Westerse wereld waar het gebruik van het merk Carl Zeiss was voorbehouden aan de Westduitse Zeiss bedrijven.
Na de re-unificatie van Duitsland werd het VEB Carl Zeiss Jena-conglomeraat opgesplitst. Een deel werd Jenoptik, gevestigde in de oorspronkelijke Zeiss-gebouwen in de binnenstad van Jena. Carl Zeiss Jena werd heropgericht in moderne gebouwen in de buitenwijke van Jena. Dit bedrijf keerde terug in eigendom van de Stichting.
Opton, Zeiss-Opton, Carl Zeiss, CZ, ZEISS
In 1945 had het Amerikaanse leger Jena en de fabrieken van Carl Zeiss Jena ingenomen maar moest deze afstaan aan het Sovjet-leger dat het recht had gekregen dat deel van Duitsland te bezetten in de akkoorden van Yalta. Bij hun vetrek namen de Amerikanen ongeveer 70 toonaangevende wetenschappers met uit Jena naar de Americaanse Bezettingszone. Onder buitengewoon moeilijke omstandigheden richten deze wetenschappers en andere naar het Westen gevluchte medewerkers de Opton Optische Werke Oberkochen op. Naderhand zouden nog vele Zeiss-mense uit Jena hun collega’s naar Oberkochen volgen. Aanvankelijk was Opton een dochterbedrijf van Zeiss Jena. Het nieuw gevestigde bedrijf in Oberkochen mocht aanvankelijk niet de naam Carl Zeiss dragen. Nadat Jena was genationaliseerd werd Opton hernoemd in Zeiss-Opton wat later in Carl Zeiss zonder de naam van de vestigingsplaats.
De Opton-naam werd later ook nog gebruikt voor verkopen van het Westduitse bedrijf in Oost-Europa waar het gebruik van het Zeiss-merk en de geregistreerde lensnamen was toegewezen aan het genationaliseerde Carl Zeiss Jena bij de z.g. Overeenkomst van Londen waarin beide Zeiss-bedrijven geschillen over merken en namen hadden bijgelegd. Een objectief gegraveerd Carl Zeiss Planar voor het Westen, werd verkocht en gegraveerd Opton Pl voor het Oostblok. Een Tessar werd verkocht als Opton Te. Let op: een Opton Tessar is uit de vroege vijftiger jaren en een Opton Te is uit de zestiger jaren of later!
In 2013 Kondigde Zeiss aan dat in de toekomst lenzes, etc, zouden worden gemerkt als ZEISS in plaats van Carl Zeiss.
Photo ©2008 F.W. Stutterheim
Zeiss-Ikon
Zeiss-Ikon, bedrijf voor de productie van camera’s van de Carl Zeiss Stichting kwam in 1926 tot stand als het resultaat van een fusie van een aantal camerafabrieken, allemaal klanten van het Carl Zeiss lensbedrijf. Hoofdzetels waren Dresden (ICA-Werk en Ernemann-Werke) en Stuttgart (Contessa-Werk). Met uitzondering van een beperkt aantal objectieven voor goedkope camera’s maakte Zeiss-Ikon zelf geen lenzen. Deze werden betrokken van Carl Zeiss Jena en later van Opton en Carl Zeiss (Oberkochen).
Na de Tweede Wereldoorlog gingen de bedrijven in Dresden uiteindelijk op in VEB Pentacon. Het Western deel van Zeiss-Ikon ging verder in het Contessa-Werk in Stuttgart, West-Duitsland, als onderdeel van de Carl Zeiss Stichting tot het einde van de cameraproductie in 1970.
Zeiss-Ikon bleef nog een aantal jaren actief in Braunschweig als producent van de excellent Zeiss-Ikon diaprojectoren. Het bedrijf werd later verkocht als Zett Projektorenwerk. Zett maakte ook de uitstekende Hasselblad-diaprojectoren. De Zett-fabiek was eindom van Leica tussen 1990 en 2004.
Zeiss-Ikon Voigtländer, Optische Werke Voigtländer
Voigtländer werd opgericht in Wenen, Oostenrijk, in 1756. In 1956 verwierf de Carl Zeiss Stichting een meerderheid van de aandelen en in latere jaren een nog groter aandeel. In 1965, een tijdstip waarop de Duitse fotoindustrie al in verval was, bracht Zeiss de belangen in de camera-industue samen in Zeiss-Ikon Voigtländer met als belangrijkste vestigingsplaats Braunschweig. Camera-productie stopte al in 1972. De productierechten van bepaalde kleibeeldcamera’s werden overgenomen Rollei. Met geen camera-productie overgebleven, trok Zeiss zich ook terug uit de productie van lenzen voor fotografie in Braunschweig. Ook die ging over naar Rollei als Optischen Werke Voigtländer, eerst als joint-venture met Zeiss. Optische Werke Voigtländer produceerde objectievev voor zowel Zeiss als Rollei vanaf 1972. Zo lang Zeiss een van de eigenaars was werden objectieven gemaakt onder de naam ‘Carl Zeiss’. Het verhaal gaat dat sommige van de hoog gewaardeerde Contarex-opjectieven in Braunschweig werden gemaakt. Het jaar 1972 markeert ook het begin van de Rollei HFT lenscoating, gebaseerd op de Zeiss T* coating. T* is de multi-coating versie van de Vooroorlogse Zeiss T enkelvoudige coating. Optische Werke Voigtländer werd in 1974 volledig eigendom van Rollei en was de basis grootschalige lensproductie bij Rollei.
Jos. Schneider Optische Werke GmbH
Jos. Schneider Optische Werke GmbH werd na de Tweede Wereldoorlog een tweede leverancier van objectieven voor Rollei. Als gevolg van de tweedeling van Duitsland waren leveranties uit de Zeiss lensfabriek in Jena onzeker geworden. Tegelijkertijd had de nieuwe Opton-fabriek van Zeiss in Oberkochen meer tijd nodig om de productie op te schalen. Men had daar moeten beginnen zonder enige werktuigen en machines. Een volgend probleem was dat Zeiss verlangde dat bestellingen voor objectieven een jaar voor levering werden gedaan. Met een sterk groeiende camera-productie was dat een probleem. De oplossing was een tweede, eerste klas leverancier, die op kortere termijn kon leveren: Josef Schneider in Kreuznach. De Schneider objectieven waren vergelijkbaar in kwaliteit met die van Zeiss, maar waren niet precies het zelfde. In sommige markten gaven klanten duidelijk de voorkeur aan Zeiss objectieven, vaak om de beroemde naam. In andere markten was er geen duidelijke voorkeur. Dus naar de U.S.A. gingen de meeste Zeiss-optieken en veel camera’s met Schneider-optiek werden geleverd in b.v. Frankrijk. Tot op de dag van vandaag hebben Schneider Xenotars and Xenars trouwe volgelingen.